ΑΥΤΙΣΜΟΣ

Άρθρο της Ζηνοβίας Κωστελίδου

"ΑΥΤΙΣΜΟΣ"

ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΥΤΙΣΜΟΥ…

Ο όρος « πρώιμος παιδικός αυτισμός » δηλώθηκε κατά τον Kanner το ασυνήθιστο και σπάνιο είδος της παιδικής ψύχωσης, κατά το οποίο το παιδί με κανονική κατ΄ αρχήν νοημοσύνη, παρουσιάζει βαριά διαταραχή επαφής και προσωπικής επικοινωνίας με το περιβάλλον, διαταραχή στην γλωσσική εξέλιξη και εκδήλωση άγχους στην παραμικρή αλλαγή του περιβάλλοντος¹. Ο αυτισμός δεν θεωρείται σήμερα ψύχωση, αλλά ταξινομείται σαν μια διάχυτη (ή Διεισδυτική) Διαταραχή της Ανάπτυξης (Pervasive developmental disorder). Αυτό σημαίνει ότι κατατάσσεται μαζί με τις άλλες δυσκολίες της ανάπτυξης μάλλον, παρά με τις ψυχικές αρρώστιες καθαυτές² . Γενικά όταν αναφερόμαστε στον παιδικό αυτισμό, ή γενικότερα στην έννοια αυτισμός έχουμε σχηματισμένη στο μυαλό μας την εικόνα ενός παιδιού που δεν έρχεται σε πλήρη επαφή με το περιβάλλον του σαν να είναι κλεισμένο σε έναν «γυάλινο πύργο» , βυθισμένο σε έναν δικό του κόσμο αποκομμένο από τον πραγματικό.

1. Δρα. Κωνσταντίνου Χ. Πιάνου (1988), «Ψυχοκοινωνικές διαταραχές και αντιμετώπιση τους », εκδόσεις Γιάννενα.

2. Michael Rutter (1987), “Νηπιακός αυτισμός”, Ελληνικά γράμματα, Θεσσαλονίκη.

ΑΥΤΙΣΜΟΣ: ΥΠΗΡΧΕ ΠΑΝΤΑ…;

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο αυτισμός υπήρχε πάντοτε. Η Uta Frith (1989), έχει παρατηρήσει ότι μπορούμε να βρούμε μαρτυρίες αυτισμού μέσα από την ίδια την ιστορία. Αναφέρει στην μελέτη της, τους “ Ευλογημένους τρελούς ” της Old Russia, που η απομάκρυνση τους από τον κόσμο είχε γίνει αποδεκτή. Στοιχεία όπως η φανερή αναισθησία τους στον πόνο, η παράδοξη συμπεριφορά τους, κινήσεις που υπήρχε μια ταλάντωση (π.χ. πήγαινε για αρκετή ώρα μπροστά- πίσω) η αφέλεια και ιδιαίτερα η έλλειψη κοινωνικής εγρήγορσης που έδειχναν αυτοί οι «Ευλογημένοι Τρελοί» υποδεικνύουν ότι τα άτομα αυτά μπορεί να είχαν αυτισμό ή έστω στοιχεία αυτισμού. Στο βιβλίο της Francesca Happe` υπάρχουν αναφορές στην ιστορία από δρώμενα, στα οποία περιγράφονται καταστάσεις και συμπεριφορές ανθρώπων αρκετά παράδοξες και ταυτόσημες με καταστάσεις και συμπεριφορές που μπορεί να έχει κάποιος αυτιστικός.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ …

Κάθε διαταραχή έχει κεντρικά γνωρίσματα που πρέπει να έχει κάποιο άτομο προκειμένου να διαγνωστεί. Βέβαια θα υπάρχουν και κάποια γνωρίσματα που θα τα έχει κάποιος ασθενής χωρίς απαραιτήτως να τα έχει κάποιος άλλος ασθενής. Τα κεντρικά γνωρίσματα είναι από μόνα τους επαρκή για την διάγνωση και θα χωρίσουν την διαταραχή από τις άλλες καταστάσεις. Όσο αφορά τον όρο αυτισμός χρησιμοποιήθηκε στην ψυχολογία με διαφορετικές έννοιες, με αποτέλεσμα να προκληθεί σύγχυση και παρανοήσεις. Άλλοι συγγραφείς τον ταύτιζαν με την παιδική σχιζοφρένεια και άλλοι με ένα σύμπτωμα της. Ο αυτισμός έχει αρκετές ομοιότητες στα συμπτώματα με την σχιζοφρένεια η μεγάλη τους όμως διαφορά είναι ο χρόνος εμφάνισης τους. (Κάποιες άλλες διαφορές τους αφορούν το οικογενειακό ιστορικό, την πορεία της κατάστασης και τέλος την απόκριση στα φάρμακα). Ο αυτισμός συνήθως εμφανίζεται στα δυο και ½ πρώτα χρόνια ζωής του ατόμου οδηγώντας σε τέλεια ή μερική μόνωση του από το περιβάλλον. Η παιδική σχιζοφρένεια εμφανίζεται εμφανίζεται πολύ αργότερα, αφήνοντας το παιδί να περάσει μια περίοδο της ζωής του, φαινομενικά, έχοντας μια φυσιολογική ανάπτυξη. Έχει βρεθεί στην Αγγλία και στην Αμερική ότι το ποσοστό των παιδιών με αυτισμό είναι μόλις το 0,04- 0,05 % (αναλογικά όμως τα αυτιστικά αγόρια είναι περισσότερα από τα αυτιστικά κορίτσια). Είναι αρκετά εντυπωσιακό ότι τα παιδιά με τυπικό αυτιστικό σύνδρομο αρρωσταίνουν σπάνια. Επιπλέον δεν παρουσιάζουν καμία βλάβη αισθητηρίων οργάνων (όραση, ακοή κ.τ.λ.) και δεν είναι νευρωτικά. Διαθέτουν καταπληκτικές ικανότητες σε ένα όμως αντικείμενο αποκλειστικά (π.χ. καταπληκτικοί ζωγράφοι, πιανίστες κ.τ.λ.). Όσο αφορά το δείκτη νοημοσύνης τους δεν μπορεί εύκολα να μετρηθεί επειδή ο αυτιστικός δεν επικοινωνεί με το έξω περιβάλλον, όπως έχει προαναφερθεί ένα αυτιστικό είναι εγκλωβισμένο στον δικό του κόσμο. Παρόλα αυτά έχει αποδειχθεί ότι το IQ τους είναι φυσιολογικό, άρα δεν εμφανίζουν νοητική καθυστέρηση, όπως πολύ πιστεύουν. Χωρίς βέβαια να μπορούμε αποκλείσουμε το γεγονός ένα άτομο να είναι αυτιστικό και να έχει και νοητική καθυστέρηση. Θα πρέπει να αναφερθούμε και στην ύπαρξη του «ψευδοαυτισμού». Ο ψευδοαυτισμός οφείλεται σε κάποια βαριά οργανική βλάβη πιθανόν και των αισθητηρίων οργάνων (π.χ. κώφωσης, τύφλωσης, ακοής κ.α.) που δεν τους επιτρέπει να επικοινωνήσουν με το εξωτερικό περιβάλλον τους. Παρόλες τις μελέτες και τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί δεν έχει βρεθεί ακόμα η αιτιολογία του αυτιστικού συνδρόμου, υποθέτουν ότι έχει κάποια σχέση με κάποια βλάβη λειτουργίας του εγκεφάλου, αυτιστικό περιβάλλον και τέλος κληρονομική προδιάθεση.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΑΥΤΙΣΜΟΥ…

Υπάρχουν τέσσερα βασικά συμπτώματα/ ενδείξεις που προμηνύουν την πιθανότητα να είναι κάποιος αυτιστικός.

Α) Κατ΄ αρχήν το ξαφνικό ερμητικό κλείσιμο στον εαυτό του, με αποτέλεσμα την μηδαμινή επαφή ή έστω την ελάχιστη επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον.

Β) Κυριαρχεί μια έμμονη απαίτηση για την ακριβή διατήρηση της σταθερότητας στο περιβάλλον τους. Δεν δέχονται την παραμικρή αλλαγή του προγράμματος τους, εκνευρίζονται και ξεσπούν , με κίνδυνο να τραυματιστούν ή να τραυματίσουν κάποιον, δεν έχουν την αίσθηση του τι κάνουν εκείνη την στιγμή.

Γ) Διαπιστώνουμε συνεχές ψυχαναγκαστικές κινήσεις στερεότυπες. Συγκεκριμένα μια συνεχή ταλάντωση του σώματος τους συνήθως μπροστά- πίσω όντας καθισμένοι με τα πόδια οκλαδόν. Βασικό στοιχείο είναι η απώλεια της αίσθησης του πόνου από πέσιμο ή και από χτύπημα του κεφαλιού τους στον τοίχο.

Δ) Το τελευταίο σύμπτωμα αφορά την γλωσσική διαταραχή του ατόμου (περίπου το 50 % των παιδιών αυτών παρουσιάζει αυτή την διαταραχή). Συχνά δεν μαθαίνουν να μιλάνε, αν μιλάνε συνήθως δεν την χρησιμοποιούν ως μέσο επικοινωνίας αλλά ως παιχνίδι. Πολλές φορές μπερδεύονται με την γλώσσα, δεν ξεχωρίζουν τις έννοιες “εσύ” και “εγώ” και παρουσιάζουν ηχολαλία.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΥΤΙΣΜΟΥ …

Κατ ΄αρχάς ο αυτισμός ανακαλύφθηκε από τον Leo Kanner το 1943. Και ο ίδιος κατέγραψε 10 χαρακτηριστικά που αντιπροσωπεύουν ένα αυτιστικό άτομο.

Α) Η υπερβολική μοναχικότητα. Ο αυτιστικός δύσκολα αλληλεπιδρά με άλλους ανθρώπους. Δείχνει περισσότερο ενδιαφέρον για τα άψυχα παρά για τα έμψυχα γύρω του. Σύμφωνα με τον Kanner από πολύ νωρίς γίνεται φανερή η έλλειψη κοινωνικής ανταπόκρισης όπως η αποτυχία του βρέφους να απλώσει τα χέρια του στον γονιό του που προσπαθούσε να τον πάρει ή να τον αγκαλιάσει.

Β) Μη ολοκληρωμένη ανάπτυξη της πλήρης έννοιας του λόγου.

Γ) Παρόλο που έχει τις κατάλληλες λέξεις παρουσιάζει δυσκολία στο να τις χρησιμοποιήσει με απώτερο σκοπό την επικοινωνία με ένα άλλο άτομο.

Δ) Πολλές φορές παρουσιάζουν ηχολαλία. Δηλαδή επαναλαμβάνουν τον προφορικό λόγο του συνομιλητή τους. Μπορεί να επαναλαμβάνουν λέξεις ή φράσεις που είχαν ακούσει πριν χρόνια.

Ε) Πολλές φορές χρησιμοποιούν το «εσύ» αντί για το «εγώ» π.χ. Ρωτάει ο γονέας: «Θέλεις ένα μπισκότο;» και απαντά το παιδί: «Θέλεις ένα μπισκότο.», εννοώντας «Θέλω ένα μπισκότο.».

ΣΤ) Το παιχνίδι τους είναι αρκετά περιοριστικό και μονότονο. Επαναλαμβάνουν την ίδια ασχολία, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο με αποτέλεσμα να μην επιτρέπουν την ανάπτυξη της δημιουργικότητας τους και φαντασίας τους.

Ζ) Τα παιδιά αυτά έχουν μια εμμονή, δεν δέχονται τις αλλαγές. Η οποιαδήποτε αλλαγή επιφέρει αίτια μιας έκρηξης. Δεν ηρεμεί έως ότου αποκατασταθεί η γνώριμη τάξη των πραγμάτων.

Η) Έχουν πάρα πολύ καλή μνήμη. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε ως φωτογραφική (π.χ. μια σελίδα περιεχομένων από μια εγκυκλοπαίδεια). Αυτό το γεγονός όμως δεν συμβαδίζει με τις σαφείς μαθησιακές ή νοητικές τους δυσκολίες ή τη νοητική τους υστέρηση σε άλλες περιπτώσεις.

Θ) Τα παιδιά έχουν μια φυσιολογική νοημοσύνη.

Ι) Έχουν υπερευαισθησία σε ερεθίσματα. Αντιδρούν έντονα σε ορισμένους θορύβους και αντικείμενα, όπως ηλεκτρικές σκούπες, ακόμα ακόμα και στο φύσημα του αέρα.³

Βέβαια στο άρθρο του (Kanner & Eisenberg 1956) ο Kanner απομόνωσε μόνο δυο από τα δέκα χαρακτηριστικά ως στοιχεία – κλειδιά του αυτισμού: “την υπερβολική απομόνωση και την καταθλιπτική εμμονή στην διατήρηση της ομοιότητας”.

ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΑΥΤΙΣΜΟΥ …

Οι τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου μας δίνουν την δυνατότητα να μελετήσουμε την δομή και την λειτουργία του. Βέβαια όσο αφορά την κατανόηση της βιολογικής βάσης του αυτισμού τίποτα έχει αποδειχτεί μέχρι σήμερα. Μελέτες με αξονική τομογραφία έδειξαν μικτές ανωμαλίες. Η Rumsey και οι συνεργάτες της στο Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, ανέφεραν ότι ο μεταβολισμός γλυκόζης στον εγκέφαλο τείνει να είναι αυξημένος στους ενήλικες αυτιστικούς άντρες⁴. Οι Herold όμως και οι συνεργάτες τους δεν επιβεβαίωσαν το εύρημα αυτό λόγω του ότι δεν βρήκαν διαφορές ανάμεσα στο δεξιό και αριστερό ημισφαίριο, σε σύγκριση πάντα με τους φυσιολογικούς. Οι Sherman και οι συνεργάτες τους χρησιμοποιώντας την τεχνική εισπνοή του σερίου Ξένον, βρήκαν μειωμένη αιματική εγκεφαλική ροή στον αυτισμό⁵.

3. Όλο το κείμενο πάρθηκε από το βιβλίο: Maureen Aerons & Tessa Gittens (1999), The handbook of Autism, εκδόσεις Raitledge. Απόδοση σε ελεύθερη μετάφραση.

4. Michael Rutter (1987), Νηπιακός αυτισμός, Ελληνικά γράμματα, Θεσσαλονίκη.

5. Michael Rutter (1987), Νηπιακός αυτισμός, Ελληνικά γράμματα, Θεσσαλονίκη.

Από τέτοια όμως αποσπασματικά δεδομένα που προέρχονται από διαφορετικές μεθόδους υπολογισμού δεν είναι εφικτό να διεξάγουμε σίγουρα αποτελέσματα. Όσο αφορά τα βιοχημικά ευρήματα οι Boullin και οι συν. βρήκαν αυξημένη εκροή σεροτονίνης από αιμοπετάλια. Έχει αποδειχτεί πως τα αυτιστικά είχαν βελτίωση της συμπεριφοράς τους και της γνωστικής ικανότητας τους σε συνδυασμό με την μείωση των αυξημένων επιπέδων σεροτονίνης, έπειτα από την χορήγηση φενφλουραμίνης. Πιθανόν λοιπόν η αυξημένη σεροτονίνη να προκαλεί εγκεφαλικές ανωμαλίες που να δημιουργούν το σύνδρομο του αυτισμού. Και πάλι όμως δεν επικρατεί αυτή η άποψη λόγω του ότι αργότερα βρέθηκε ότι το 1/3 των καθυστερημένων παιδιών εμφανίζει αυξημένα επίπεδα σεροτονίνης. Οπότε πάλι καταλήγουμε σε αδιέξοδο. Περνάμε τώρα σε ένα άλλο κεφάλαιο τις γενετικές μελέτες. Αρχικά θεωρήθηκε απίθανο το γεγονός να επηρεάζουν κληρονομικοί παράγοντες στον αυτισμό επειδή ήταν αρκετά δύσκολο να βρει κανείς δυο αυτιστικούς στην ίδια οικογένεια. Αργότερα όμως η μελέτη διδύμων της Folstein έδωσαν ενδείξεις για την επιρροή των γενετικών παραγόντων. Τα ευρήματα έδειξαν ότι πιθανότατα δεν κληρονομείται καθαυτός ο αυτισμός αλλά μια προδιάθεση για γλωσσικές και γνωστικές διαταραχές. Τα τελευταία χρόνια έχουμε μια εξέλιξη που αφορά τις χρωμοσωματικές μελέτες με τον προσδιορισμό του φαινοτύπου που φέρεται σαν «εύθραυστο Χ χρωμόσωμα», στα φυσιολογικά άτομα χαρακτηρίζεται ως σπάνιο φαινόμενο σε αντίθεση στα παιδιά με νοητική καθυστέρηση υπάρχει σε ποσοστό 5 %. Παρόλες τις μελέτες και τις έρευνες είναι αδύνατο, προς το παρόν τουλάχιστον, να βρεθεί η αιτία εμφάνισης αυτισμού και αυτό συμβαίνει λόγο της έκτασης και της φύσης της ανομοιογένειας του, από γενετικής απόψεως. Μπορεί κανείς να αναφέρει ότι ο γενετικός κίνδυνος ισχύει για μια μικρή ομάδα αυτιστικών και ότι οι γενετικοί παράγοντες αφορούν και επεκτείνονται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Στην εποχή μας γίνονται μελέτες από τον Gurling και άλλους που ασχολούνται με έναν νέο τομέα της ιατρικής την μοριακή βιολογία και γενετική και κυριαρχεί η αισιοδοξία για καινούρια ευρήματα στο άμεσο μέλλον.

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ …

Όπως έχουμε προαναφέρει ο αυτισμός ως σύνδρομο είναι αποτέλεσμα πολλαπλών βιολογικών παραγόντων. Πέρα όμως των βιολογικών παραγόντων ως διαγνωστικά κριτήρια χρησιμοποιούνται τα τρία βασικά της Wing, η επικοινωνία, η κοινωνικοποίηση και η δημιουργική φαντασία. Ακόμα δεν είναι γνωστά τα ακριβή σημεία του εγκεφάλου που ελέγχουν αυτές τις συμπεριφορές. Δηλαδή δεν γνωρίζουμε ποιο σημείο οδηγεί προς την κοινωνικοποίηση. Καθώς ο κόσμος των πραγμάτων και των ιδεών μεταφέρεται από τους μηχανισμούς στο νου και αντιστρόφως οι επιστήμονες μελετούν την αναπαράσταση, μετα- αναπαράσταση και κεντρική συνοχή. Έτσι βρίσκουν κάποιες πιθανές λύσεις στα προβλήματα που τους απασχολούν. Η θεωρία του νου ως ένας γνωστικός μηχανισμός επιτρέπει έναν ειδικό τύπο αναπαράστασης, την αναπαράσταση νοητικών καταστάσεων. Επομένως αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να αποδίδει ανεξάρτητες νοητικές καταστάσεις στον εαυτό του και στους γύρω του ώστε να μπορεί να ερμηνεύει συμπεριφορές. Οι νοητικές καταστάσεις είναι έννοιες όπως Ελπίζω, σκοπεύω, πιστεύω, επιθυμώ, σκέφτομαι κ.τ.λ. Ένα παιδί μέχρι δυο ετών έχει την ικανότητα να κάνει αναπαραστάσεις όπως ακριβώς είναι στην πραγματικότητα. Μετά όμως την ηλικία των τριών ετών τα φυσιολογικά παιδιά μπορούν να κάνουν και μετά- αναπαραστάσεις. Ως μετά- αναπαράσταση κατά τον Perner ορίζεται η ικανότητα κάποιου να αναπαριστά στη σκέψη του, τις αναπαραστάσεις των άλλων ⁷. Ένα αυτιστικό παιδί δεν είναι σε θέση να κάνει μετά- αναπαραστάσεις, γι’ αυτό κιόλας δεν μπορεί να αναπτύξει την υποκριτική του συμπεριφορά. Εφόσον συμβαίνει αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα η μη κατανόηση και των άλλων νοητικών καταστάσεων.

7. Μαρία Χ. Παπακωνσταντίνου (2001), Μια διάχυτη διαταραχή της ανάπτυξης, εκδόσεις Λάρισα 2001, Λάρισα.

ΠΕΙΡΑΜΑ SALLY- ANNE …

Εξέτασαν 20 αυτιστικά νοητικής ηλικίας 4 χρόνων στο Sally- Anne test. Σε αυτό το τεστ υπήρχαν δυο κορίτσια η Sally και Anne. Η Sally τοποθέτησε το βόλο της στο καλάθι της και βγήκε έξω. Η Anne καθότι άταχτη παίρνει το βόλο και τον βάζει στο δικό της κουτί και έπειτα βγαίνει και αυτή έξω. Η Sally επιστρέφει μέσα στο δωμάτιο. Το εξεταζόμενο παιδί ερωτάται: « Πού θα κοιτάξει η Sally για το βόλο της;»

Το 80 % απάντησε ότι θα κοιτάξει μέσα στο κουτί της Anne και όχι εκεί που το είχε αφήσει η ίδια. Τα παιδιά δεν κατανοούσαν ότι οι άνθρωποι έχουν νοητικές διεργασίες διαφορετικές από την πραγματικότητα.

Ο φιλόσοφος Daniel Dennett σημείωσε ότι η μόνη κατανόηση και πρόβλεψη συμπεριφοράς ενός προσώπου βασισμένη σε μια εσφαλμένη αντίληψη θα έδειχνε αποφασιστικά την θεωρία του νου. Ο Baron- Cohen και οι συνεργάτες τους διερεύνησαν το γεγονός τα αυτιστικά παιδιά να στερούνται τη « θεωρία του νου». Για να αποδειχθεί αυτό διεξήχθη το γνωστό ως Sally- Anne πείραμα. Τα αποτελέσματα αυτού ήταν αρκετά σημαντικά. Βρέθηκε ότι 16 από τα 20 αυτιστικά, δηλαδή το 80 % των παιδιών απέτυχαν να απαντήσουν σωστά στο ερώτημα που θα κοιτάξει η Sally για το βόλο της. Οι ερευνητές λοιπόν με βάση τη θεωρία του νου είναι πλέον έτοιμοι να ερμηνεύσουν τα τρία συμπτώματα, τα οποία αποτελούν την τριάδα μειονεξιών της Wing. Η τριάδα αυτή αναφέρεται: α) στις κοινωνικές σχέσεις, β) στην επικοινωνία, γ) στην δημιουργική φαντασία (προσποιητό συμβολικό παιχνίδι) ⁸. Το μειονέκτημα τους στην επικοινωνία μπορεί να ερμηνευτεί ως πρόβλημα αντίληψης της σημασίας των νοητικών καταστάσεων. Πράγμα που απαιτείται κατά την διαδικασία της επικοινωνίας. Όσο αφορά τις κοινωνικές σχέσεις λόγω της μη ικανότητας να αντιληφθεί τι σημαίνει να σκέφτεται, να αισθάνεται κ.α. δεν μπορεί να συνάψει σχέσεις με άλλα πρόσωπα. Το μειονέκτημα στη δημιουργική φαντασία υφίσταται λόγω της αδυναμίας στην ανάπτυξη της υποκριτικής συμπεριφοράς. Δεν πρέπει να ξεχνούμε το γεγονός ότι το 20 % απάντησε σωστά. Έτσι η Ozonoff και οι συνεργάτες της για να διαπιστώσουν τι συνέβαινε εξέτασαν 23 αυτιστικά κανονικής νοημοσύνης σε δοκιμασίες όπως: θεωρίες του νου, εκτελεστικής λειτουργίας και τέλος συναισθηματικής αντίληψης. Βρήκαν ότι τα ελλείμματα στην εκτελεστική λειτουργία του νου ήταν πλατύτερα διεσπαρμένα. Δεν μπόρεσαν να καταλήξουν ποιο από τα δυο αποτελεί την κεντρική και αρχική ανεπάρκεια του αυτισμού, αναρωτιούνται αν τα ελλείμματα εκτελεστικής λειτουργίας είναι αποτέλεσμα προβλημάτων στην χρήση νοητικών αναπαραστάσεων ή το αντίστροφο.

8. Μαρία Χ. Παπακωνσταντίνου (2001), Αυτισμός μια διάχυτη διαταραχή της ανάπτυξης, εκδόσεις Λάρισα 2001, Λάρισα

Υποδεικνύουν όμως και ένα τρίτο παράγοντα στο βιολογικό επίπεδο, την βλάβη στο μετωπιαίο φλοιό. Στον αυτισμό υπάρχουν και άλλα χαρακτηριστικά πλην της τριάδος Wing. Αυτά είναι : περιορισμένο ρεπερτόριο ενδιαφερόντων (υποχρεωτικά για διάγνωση στο DSM-III-R της American Psychiatric Association 1987). Α) Καταθλιπτική επιθυμία ομοιότητας, Β) Νησίδες ικανοτήτων( Kanner 1943), Γ) Έλλογες ικανότητες (που έχει ένα στα δέκα παιδιά. Himland), Δ) εξαιρετική ικανότητα απομνημόνευσης, Ε) απασχόληση με κομμάτια αντικειμένων ⁹. Η Frith χρησιμοποίησε ένα μοντέλο ανθρώπινης νοημοσύνης βασισμένο στις έννοιες της θεωρίας επεξεργασίας πληροφοριών. Διαπίστωσε ότι όταν υπάρχει ομαλή λειτουργία της κεντρικής οι άνθρωποι δίνουν προτεραιότητα στην κατανόηση του νοήματος, στα αυτιστικά η λειτουργία της κεντρικής συνοχής είναι ελλιπής. Παρουσιάζουν μεγάλη επίδοση στην απομόνωση των ερεθισμάτων και μικρή επίδοση στην σύνδεση ερεθισμάτων. Με την έλλειψη όμως κεντρικής συνοχής εμποδίζεται και η περαιτέρω επεξεργασία δεδομένων. Επομένως ζουν έναν κόσμο

Αποσπασματικό γεμάτο ερεθίσματα τα οποία δεν μπορούν να τα κατανοήσουν.

9.Μαρία Χ. Παπακωνσταντίνου (2001), Αυτισμός μια διάχυτη διαταραχή της ανάπτυξης, εκδόσεις Λάρισα 2001, Λάρισα.

ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ …

Εξ αρχής θα πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ του αυτισμού και της νοητικής καθυστέρησης ως προς τον τρόπο που συνδέονται. Συνδέονται με διαφορετικές νοητικές καταστάσεις. Ο αυτισμός και η καθυστέρηση δεν έχουν την ίδια νευροπαθολογία. Η νοητική καθυστέρηση π.χ. σχετίζεται με σοβαρές ανωμαλίες στην εγκυμοσύνη όπως πρόωρος τοκετός, χαμηλό βάρος γέννησης κ.α. ενώ ο αυτισμός σχετίζεται με προβλήματα της εγκυμοσύνης και στον τοκετό που προκύπτουν από ελαφρά συμβάντα. Η καθυστέρηση συνοδεύεται με κάποιου είδους νευροπαθολογία ενώ στον αυτισμό οι βιοψίες εγκεφάλου δεν έχουν δείξει ανωμαλίες. Σε πρακτικό τομέα διαπιστώνουμε ότι τα άτομα που έχουν αυτιστικό σύνδρομο δεν έχουν πάντα νοητική καθυστέρηση και αντιστρόφως τα άτομα με νοητική καθυστέρηση δεν έχουν αυτισμό.

ΕΠΙΛΗΠΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ …

Η επιληψία αφορά μια ξαφνική διαταραχή της εγκεφαλικής λειτουργίας. Είναι μια παροδική διαταραχή της συνείδησης που μπορεί να είναι μικρή διαταραχή που μόλις γίνεται αντιληπτή μέχρι το βαθμό της πλήρης απώλειας της συνείδησης με πέσιμο καταγής ¹⁰.

10. Εγκυκλοπαίδεια Υγεία (1993), Εκδόσεις «Δομική» Γκούμας- Κωτσιόπουλος, Τέταρτος τόμος κεφάλαιο τρίτο, σελ.670

Σύμφωνα με τις έρευνες του Rutter το ¼ των παιδιών, χωρίς να έχουν ενδείξεις νευρολογικής διαταραχής εμφανίζουν επιληπτικές κρίσεις στην εφηβεία. Γεγονός που δείχνει την ύπαρξη κάποιας εγκεφαλικής δυσλειτουργίας. Η έναρξη της, δηλαδή στην εφηβεία, μας δείχνει καθαρά την διαφορά που έχει με την νοητική καθυστέρηση και σχιζοφρένεια. Στην ομάδα αυτιστικών παιδιών οι επιληπτικές κρίσεις είναι πιθανότερο να εμφανιστούν στις περιπτώσεις που ο Δ.Ν. είναι κάτω από 70, χωρίς όμως να αποκλείονται και σε αυτιστικά παιδιά με φυσιολογική μη- λεκτική νοημοσύνη ¹¹.

11.Michael Rutter (1987), Νηπιακός αυτισμός, Ελληνικά γράμματα, Θεσσαλονίκη.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ …

Η διάγνωση του αυτισμού γίνεται κυρίως με την τριάδα Wing. Δηλαδή την τριάδα ανεπαρκών στην κοινωνικοποίηση, επικοινωνία και δημιουργική φαντασία. Μετά την διάγνωση παραπέμπουμε στην αντιμετώπιση του αυτισμού. Υπάρχουν πολλές ατομικές διαφορές στην αντιμετώπιση της θεραπείας και η θεραπεία έχει αποτελέσματα κατά κύριο λόγο στα παιδιά που δεν έχουν άλλα ειδικά προβλήματα. Πρώτος μας στόχος είναι να βελτιώσουμε την κοινωνική τους συναλλαγή. Επόμενος στόχος μας η γλωσσική εκπαίδευση. Πολύ σημαντικό είναι να βοηθήσουμε και τους γονείς των αυτιστικών ώστε να αποκτήσουν την ικανότητα να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και να μην αρνούνται την ύπαρξη του. Το πρόβλημα είναι αρκετά έντονο στους ήδη έφηβους ή ενήλικες αυτιστικούς. Σε αυτή την περίπτωση μπορούν να βοηθήσει ένας σύμβουλος και ένας ψυχοθεραπευτής. Η μετάβαση τους από το σχολείο στον επαγγελματικό χώρο είναι αρκετά δύσκολο. Έγκυρη διάγνωση έχει δείξει ότι το 50 % των αυτιστικών έχει μάθει να αυτοεξυπηρετείται και μόλις το 10 % να κάνει ένα στοιχειώδες επάγγελμα. Χρειάζεται κατάλληλη εκπαίδευση για την απόκτηση των κατάλληλων δεξιοτήτων. Τέλος έχουμε την εκμάθηση της κατανόησης της γλώσσας των κινήσεων και των σημάτων. Δίνεται και φαρμακευτική αγωγή σε παιδιά που παρουσιάζουν υπερκινητικότητα ή προβλήματα ύπνου ή επιθετικότητας. Σήμερα βέβαια έχουμε θεραπεία με μουσικοθεραπεία, κινησιοθεραπεία, εργασιοθεραπεία, παιγνιοθεραπεία ακόμα και φαρμακοθεραπεία (οι φόβοι των παιδιών μειώνονται με τη χρήση κάποιων φαρμάκων).

ΕΙΚΟΝΑ ΕΝΟΣ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ …

« Χαμογελούσε ανήσυχος, κάνοντας στερεότυπες κινήσεις με τα δάκτυλα του και σταυρώνοντας τα στον αέρα. Κουνούσε το κεφάλι του από την μια πλευρά στην άλλη, ψιθυρίζοντας ή μουρμουρίζοντας την ίδια μελωδία. Περιέστρεφε με μεγάλη ευχαρίστηση οτιδήποτε μπορούσε να πιάσει για στριφογύρισμα… Όταν τον έφεραν σ’ ένα δωμάτιο, αδιαφορούσε παντελώς για τους ανθρώπους και αμέσως πήγαινε σ’ αντικείμενα, κατά προτίμηση σ’ εκείνα που μπορούσαν να περιστρέφονται … Οργισμένα έσπρωχνε σιγά- σιγά το χέρι που βρισκόταν στον δρόμο του ή το πόδι που βημάτιζε πάνω σε ένα από τα σχήματα του …»⁶

Kanner 1943΄(Αναδημοσιευμένο στον Kanner 1973: 3- 5)

Η περιγραφή αυτή αφορά ένα αγόρι τον Donald, γράφτηκε πριν από πενήντα χρόνια. Διαπιστώνουν την προτίμηση του στα άψυχα παρά στα έμψυχα. Όταν τον πήγαν στο δωμάτιο αδιαφορούσε εντελώς για τους ανθρώπους και τον ελκύουν τα αντικείμενα. Πιθανόν να συμπεριφερόταν σαν να μην υπήρχε κανένας άλλος στο δωμάτιο, να απόφευγε την βλεμματική επαφή(κύριο γνώρισμα των ατόμων με αυτισμό). Παρουσίαζε αγανάκτηση και θυμό όταν τον ενοχλούσαν οι άνθρωποι, φοβόταν κάθε επαφή με τον άγνωστο έξω- κόσμο. Έκανε κινήσεις με ταλάντωση «κουνούσε το κεφάλι του από την μια πλευρά στην άλλη». Αυτή η εικόνα του παιδιού που μας δίνεται από τον Kanner είναι θα λέγαμε μια γενικευμένη/ κλασική εικόνα ενός ατόμου με αυτιστικό σύνδρομο.

6.Francesca Happe` (1998), «Αυτισμός, Ψυχική Θεώρηση, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ …

Διαπιστώνουμε ότι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά ενός αυτιστικού είναι η γνωστή ως «αυτιστική μοναχικότητα». Το παιδί δεν παίζει με συνομηλίκους του, κινείται άσκοπα μέσα σε ένα δωμάτιο δίνοντας σε κάποιον την εντύπωση ότι είναι κουφός. Πάντα παίζει ατομικά παιχνίδια με ένα δικό το ιδιαίτερο τρόπο. Οι κανόνες καλής συμπεριφοράς είναι πάρα πολύ δυσνόητοι για τους αυτιστικούς οπότε η συμπεριφορά τους γίνεται εύκολα παρεξηγήσιμη. Τους λείπει η ενσυναίσθηση. Δηλαδή δεν έχουν την ικανότητα να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. Αδυνατεί να προσφέρει παρηγοριά σε κάποιον που βλέπει να πονάει. Επιπλέον δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στην μίμηση. Βέβαια έχει αποδειχτεί ότι χρησιμοποιεί κάποιες χειρονομίες, τις λειτουργικές. Οι λειτουργικές αφορούν τη μεταβίβαση στοιχειώδης πληροφορίας π.χ. φύγε, έλα, ή σκέψης ή επιθυμίας. Δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν εκφραστικές χειρονομίες ώστε να διαβιβάσουν τα συναισθήματα τους. Όπως έχουμε προαναφέρει το παιχνίδι ενός αυτιστικού παιδιού είναι ατομικό. Δεν επιτρέπει εύκολα κάποιον να διεισδύσει στον κόσμο του. Όταν πάλι έρθει σε επαφή με κάποιο συνομήλικο του είναι περισσότερο μηχανική παρά ουσιαστική. Ακόμα – ακόμα από την νηπιακή τους ηλικία δεν έδειχναν θετικά συναισθήματα ανταπόκρισης στην αγκαλιά ενός γονέα τους. Τα προβλήματα επικοινωνιακής φύσης δεν έρχονται ως αποτέλεσμα κάποιας δυσλειτουργίας κάποιας αίσθηση εκ των πέντε. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην εισαγωγή των αισθητήριων δεδομένων αλλά στην επεξεργασία τους στην κεντρική περιοχή διεργασιών της σκέψης. Αποφεύγουν την βλεμματική επαφή, όχι σκόπιμα απλά δεν επικοινωνούν καθόλου με την γλώσσα του σώματος. Έτσι λοιπόν δεν χρησιμοποιούν καθόλου τις εκφράσεις του προσώπου και των χεριών. Ο λόγος τους είναι ιδιαίτερος. Ο μεταφορικός λόγος είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό τους. Ο μεταφορικός τους όμως λόγος είναι ακατανόητος γιατί δεν βασίζεται σε κοινές εμπειρίες (π.χ. όταν δεν ήθελε να κάνει μπάνιο φώναζε «πάπιες… πάπιες», πιθανότατα διότι είχε μια τραυματική εμπειρία με πάπιες. Αυτή ήταν όμως η δική του μεταφορά. Ένας όμως φυσιολογικός θα έλεγε π.χ. «πιάστηκε το χέρι μου» και θα τον καταλάβαιναν όλοι. Ένα αυτιστικό είναι δύσκολο να το καταλάβει κάποιος.). Μια άλλη ιδιορρυθμία που εμποδίζει τον αυτιστικό στην επικοινωνία είναι η αντιστροφή των αντωνυμιών. Όταν θέλουν να πουν κάτι για τον εαυτό τους αντί να χρησιμοποιήσουν το α’ ενικό χρησιμοποιούν το β’ ενικό. Δεν είναι μια σύγχυση της ταυτότητας τους απλά συσχετίζουν την φράση με το γεγονός. Έπειτα έχουν προβλήματα ως προς την ένταση , την χροιά, την ταχύτητα, το ρυθμό, τονισμό κ.α. Οπότε αμέσως αμέσως η συμμετοχή τους σε μια συζήτηση είναι δύσκολη και προβληματική ως προς την κατανόηση της από τους γύρω.

ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ …

Τα άτομα με αυτισμό λόγο της αδυναμίας τους να επικοινωνήσουν με το περιβάλλον και τους ανθρώπους που το περιστοιχίζουν παρουσιάσουν προβλήματα και στο παιχνίδι. Φοβούνται την άμεση επαφή με άλλους. Ακόμα και όταν συμμετέχουν στο παιχνίδι το κάνουν εντελώς παθητικά. Δεν μπορεί να ενσαρκώσει ρόλους (π.χ. να παίξει με τις κούκλες και να κάνει την μαμά.). Παίζουν με ένα δικό τους μοναδικό τρόπο. Το αντικείμενο με το οποίο ασχολούνται δεν τους βοηθά στην ανάπτυξη της φαντασίας τους και της δημιουργικότητας τους. Ερευνητές όμως απέδειξαν πως κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο. Και προσπάθησαν να αλλάξουν τα δεδομένα. Το πρώτο βήμα έγινε στα εργαστήρια. Στο δωμάτιο υπήρχε μόνο ένας ερευνητής και ένα αυτιστικό. Στην αρχή ο ερευνητής αποσπά την προσοχή του παιδιού και προσπαθεί να του κινήσει το ενδιαφέρον. Έπειτα το φέρνει σε άμεση επαφή με αυτό, ώστε να το γνωρίσει και να εξοικειωθεί μαζί του. Τέλος του δείχνει τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να παίξει με αυτό. Σε δεύτερη φάση έχουμε την ενσάρκωση ρόλων. Παραδείγματος χάρη κάνω πως μιλάει ένας ενήλικας στο τηλέφωνο, βέβαια σε επίπεδο πάντα ψυχαγωγικό. Και αφού περάσουμε και από αυτό το επίπεδο καταλήγουμε στο τελευταίο όπου πλέον δεν συμμετέχει ο ψυχολόγος/ ερευνητής και το παιδί αλλά δύο παιδιά και ο ερευνητής έχει το ρόλο του παρατηρητή και όχι του συμμετέχοντα. Ο χρόνος που χρειάζεται κάθε παιδί για να περάσει από το ένα επίπεδο στο άλλο ορίζεται από τον αρμόδιο ανάλογα με τις δυνατότητες και αντοχές του παιδιού στην αποδοχή για κάτι καινούργιο.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ …

ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ …

Το νηπιαγωγείο θεωρείται η αγαπημένη και η πιο ξέγνοιαστη τάξη των σχολικών μας χρόνων. Στόχος μας είναι η ένταξη του παιδιού στο μικρό κοινωνικό περιβάλλον και η επικοινωνία του με τους υπόλοιπους συμμαθητές του. Τι συμβαίνει όμως όταν στην τάξη μας έχουμε ένα ή και περισσότερα αυτιστικά παιδιά που δυσκολεύονται στην ένταξη, τι μπορούμε να κάνουμε;

Βασικό στοιχείο είναι η δημιουργία ενός κατάλληλου περιβάλλοντος, με τα σωστά ερεθίσματα και προπαντός με τη αγάπη και κατανόηση όλων μας. Όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως ικανότητας συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες. Όσον αφορά το νηπιαγωγείο είναι καλό να υπάρχει ένας πίνακας ανακοινώσεων όπου εκεί θα καταγράφεται ο αρχηγός κάθε μέρας που θα οδηγεί τα υπόλοιπα νήπια στην τραπεζαρία στο χώρο του διαλείμματος και γενικότερα στις ομαδικές δραστηριότητες της ημέρας.

Συνήθως τα αυτιστικά παιδιά είναι ιδιαίτερα ικανά σε ένα αντικείμενο, εκμεταλλευόμαστε αυτή του την ικανότητα και προσπαθούμε να την εντάσσουμε μέσα στο πρόγραμμα της ημέρα μας, παραδείγματος χάριν αν ένα παιδί είναι ιδιαίτερα χαρισματικό στη μουσική, εντάσσουμε τη μουσική στα μαθηματικά, στη λογοτεχνία, στη ζωγραφική κ.τ.λ.

Ποιο όμως είναι το πρόβλημα; Όπως έχω προαναφέρει κύριο χαρακτηριστικό του αυτισμού είναι η έλλειψη επικοινωνίας. Αρχικός μας στόχος λοιπόν θα είναι να επαυξήσουμε την επικοινωνία σε μη – λεκτικά και λεκτικά αυτιστικά παιδιά. Αν μάθουμε να επικοινωνούμε να δεχόμαστε ερεθίσματα τότε έχει λυθεί το δυσκολότερο πρόβλημα μας.

ΜΗ – ΛΕΚΤΙΚΑ ΑΥΤΙΣΤΙΚΑ …

Απαραίτητο να κατανοήσουμε τις ατομικές διαφορές του κάθε παιδιού. Χαρακτηριστικό αυτών των παιδιών είναι η αγνόηση των άλλων. Γίνονται αντιδραστικά στην κοινωνική αλλαγή ή διακοπή των καθημερινών τους ενασχολήσεων.

Συχνά επιδεικνύουν αυτό – διεργετικές συμπεριφορές : Το ελαφρύ κτύπημα των χεριών, το κούνημα μπρος – πίσω, την παραγωγή συνεχών θορύβων , αυτό –τραυματισμός, αυτές λοιπόν οι ενέργειες χαρακτηρίστηκαν από ερευνητές ως μη – επικοινωνιακές αλλά ουσιαστικά είναι ένας δικός τους κώδικας επικοινωνίας, μια προσπάθεια αλληλεπίδρασης με τους γύρω τους. Όπως όλοι γνωρίζουμε στο νηπιαγωγείο τα περισσότερα γνωστικά αντικείμενα διεξάγονται με παιγνιώδη τρόπο. Οπότε είναι βασικό να μάθουμε σε αυτά τα νήπια το παιχνίδι.

Όσον αφορά τώρα το ρόλο της οικογένειας οι Dawson και Galpert (1990), ανέφεραν ότι αν οι μητέρες χρησιμοποιούσαν μιμητική συμπεριφορά παιχνιδιού, διευκολύνουν τις κοινωνικές ανταποκρίσεις και το παιχνίδι των νεαρών αυτιστικών παιδιών τους. Σε σύγκριση με μια συνέδρια ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά αύξησαν την προσήλωσή τους προς τη μητέρα, ελαττώνοντας το χρονικό διάστημα που κοιτούσαν τις αλληλεπιδράσεις της μητέρας με το παιχνίδι και δείχνοντας περισσότερο ενδιαφέρον στην κοινωνική αλληλεπίδραση⁷.

Τα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν ιδιοπαθητικές συμπεριφορές στο παιχνίδι που συχνά υπολείπεται από τις φυσιολογικές σχέσεις αιτίου – αποτελέσματος, οπότε πρωταρχικός μας σκοπός είναι να τα διδάξουμε κατάλληλες στρατηγικές για να τα βοηθήσουμε να μάθουν πως να παίζουν. Για να φτάσουμε όμως σε αυτό το επίπεδο θα πρέπει αρχικά να παρατηρήσουμε προσεκτικά το παιχνίδι τους. Επόμενο στάδιο είναι το καθοδηγούμενο παιχνίδι, περιλαμβάνοντας την ενθάρρυνση για αυξανόμενη συμμετοχή σε δραστηριότητες που αντανακλούν επερχόμενες επιδεξιότητες. Ένα παιχνίδι με το οποίο θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε είναι η οικοδόμηση ενός κτιρίου από κύβους. Το παιδί ενδέχεται να παίζει το ρόλο ενός οικοδόμου και να σφυροκοπά τους κύβους μ’ ένα εργαλείο παιχνιδιού, το ίδιο το παιδί θα μπορούσε να βοηθήσει ένα άλλο με αποτέλεσμα να διευρύνει και να διαφοροποιήσει υπάρχουσες ρουτίνες του παιχνιδιού.

6.Kathleen Ann Quill, “ Διδάσκοντας Αυτιστικά παιδιά”, εκδόσεις Έλλην, Αθήνα 2000

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ …

Η δραματική τέχνη μπορεί να βοηθήσει αρκετά στην κοινωνικοποίηση και ένταξη τους στο σύνολο και στην ομάδα- ομαδικό πνεύμα.

Ασκήσεις με τις οποίες μπορούμε να ξεκινήσουμε είναι :

Α)Τα διάφορα περπατήματα ( τρέχω, περπατάω σαν ρομπότ, περπατάω γρήγορα κ.τ.λ.)

Αυτές οι ασκήσεις βοηθούν πολύ το άτομο στον αυτοέλεγχο των κινήσεων του. Για να πραγματοποιηθεί βέβαια είναι αναγκαίο να προηγηθούν κάποια «μαθήματα» μουσική, που μα αφορούν την ένταση και το ρυθμό.

Β) Ασκήσεις με το σώμα (γράφω κάτι στο πάτωμα με το σώμα μου)

Έχει ως κύριο σκοπό τον προσανατολισμό του παιδιού μέσα στο χώρο και την αντίληψη του σώματος μας και των κινήσεων αυτού.

Γ) Μιμητικές ασκήσεις κινήσεως ( κάνεις ότι κάνω), Καθρέπτη, φτιάχνω ένα άγαλμα, ηχητικά παιχνίδια.

Τα αυτιστικά μπορούν να μιμηθούν κινήσεις ιδιαίτερα κινήσεις που βλέπουν στην καθημερινή τους ζωή και να τις αναπαράγουν. Τα ηχητικά παιχνίδια με τη σειρά τους είναι ένας συνδυασμός κίνησης και ήχου. Αρκετά δύσκολη άσκηση για άτομα που δυσκολεύονται στην εστίαση πολλών αντικειμένων.

Δ) Ασκήσεις γνωριμίας με γαντόκούκλες.

Θεωρείται αρκετά διασκεδαστική άσκηση, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τη κούκλα επικοινωνούν μαζί της και της δίνουν φωνή και πνοή. Μπορούν να δημιουργήσουν την ιστορία της. Ποια είναι, από πού έρχεται, τι κάνει στη ζωή της, τι της αρέσει, και μέσω αυτού του παιχνιδιού να βγάλει και κάποια δικά του στοιχεία.

Ε) Ασκήσεις μνήμης με κάρτες και αναπαραστάσεις.

Βοηθούν πάρα πολύ στην εξάσκηση της μνήμης τους.

ΣΤ) Ασκήσεις συνεργασίας ( σε ζευγάρια ή μικρές ομάδες)

Μαθαίνουμε να παίζουμε και με άλλα άτομα και να μην απομακρυνόμαστε από το γύρω περιβάλλον μας και αυτό μαθαίνει να μας δέχεται και να μην μας κοροϊδεύει.

Η) Παιχνίδια ρόλων ( αποσπάσματα μικρών ιστοριών- παραμυθιών)

Ακούνε τα παιδιά μια ιστορία που τους αφηγούμαστε διαλέγουν ένα κομμάτι αυτής και το δραματοποιούνε βάζοντας δικά τους λόγια και αναπτύσσοντας όσο το δυνατόν τη φαντασία τους και την εφευρετικότητα τους

Θ) Δραματοποίηση τραγουδιών.

Πολλά αυτιστικά έχουν τη δυνατότητα να αποστηθίσουν τραγούδια με τη βοήθεια του νηπιαγωγού και να τα δραματοποιήσουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Σε αυτή τη διαδικασία θα βοηθούσαν κάποια υφάσματα, καπέλα, μάσκες και η κατάλληλη μουσική.

ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΟΥΚΛΑΣ …

Το κουκλοθέατρο είναι ένα ιδιαίτερο είδος παιχνιδιού συνδυασμένο με το θέατρο. Βοηθάει τα παιδιά να αναπτύξουν όσο το δυνατόν τη φαντασία τους, τη λεκτική τους ικανότητα, τη δεξιότητα κινήσεων χεριού κ.τ.λ. Στόχος του νηπιαγωγού είναι να ενθαρρύνει το νήπιο να ασχοληθεί και να «παίξει» με τη κούκλα. Η δημιουργία της κούκλας και των σκηνικών είναι ένα άλλο ιδιαίτερο πράγμα. Βέβαια καλό θα είναι για ένα αυτιστικό να του δοθούν οδηγίες για τη δημιουργία αυτή βήμα προς βήμα, διότι τα πολλά ερεθίσματα το αποσυντονίζουν. Ένα πολύ ωραίο θέμα για ένα αυτιστικό είναι η δημιουργία κούκλα από λαχανικά.

ΜΟΥΣΙΚΗ …

Η μουσική δεν είναι μόνο επιστήμη και «καλή τέχνη» αλλά και μια «παγκόσμια γλώσσα» και ένας «κοινός» τρόπος έκφρασης ανθρώπινων ιδεών, συναισθημάτων και γεγονότων. Η μουσική γενικά βοηθά το παιδί να εκφράσει το συναισθηματικό του κόσμο και να επικοινωνήσει, δημιουργεί θετική αυτοϊδέα, καλλιεργεί την προσοχή, τη φαντασία και τη μνήμη. Βασικό στοιχείο για να διδάξουμε σε Α.Μ.Ε.Α. μουσική είναι να ακούει. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα σπάγκο που πάλλει, ένα τεντωμένο δέρμα που ηχεί, μπορεί να κερδίσει τη προσοχή των παιδιών, ένα πολύ αργό χτύπημα σ΄ ένα τύμπανο πολύ πιθανό να το παροτρύνει να δράσει και αυτό. Η ευαισθητοποίηση στο άκουσμα γίνεται με τη εξής διαδικασία:

Α. Ακούμε ένα παράξενο θόρυβο που ξυπνά την προσοχή

Β. Ακονίζουμε αυτούς τους ήχους : μια χορδή ενός μουσικού οργάνου, που τη κάνουμε να πάλλεται επί μακρόν

Γ. Ψάχνουμε τη προέλευση ενός ήχου που μας ενδιαφέρει.

Δ. Βοηθούμε το παιδί να παράγει ένα ήχο του οποίου η προέλευση είναι γνωστή.

Ε. Στη διάρκεια ενός γύρου- χορού, να προκαλέσουμε τη εκτέλεση μιας κίνησης, που το παιδί δέχεται ευχάριστα, με ηχητικό σήμα που θα το προτείνουμε από την αρχή.

Στ. Μίμηση θορύβων και ζώων, μετά από τη παιδαγωγό⁸ .

Όσον αφορά το μουσικό όργανο οι παιδαγωγοί θα πρέπει να αποφεύγουν το φλάουτο ή φλογέρα και να χρησιμοποιούν καλύτερα ξυλόφωνο. Θα πρέπει επίσης να διακρίνουμε και διαχωρίσουμε το λεκτικό και μουσικό κομμάτι. Οι εξελικτικές μουσικές ασκήσεις έχουν ως στόχο πρώτον τη μελωδία χωρίς λόγο, δεύτερον τη ενεργητική προσαρμογή των κινήσεων του σώματος στους ρυθμούς και μελωδίες, τρίτον το εκούσιο σταμάτημα, την ανάλυση των ηχητικών μορφών και κινήσεων( ασκήσεις μίμησης, διάκρισης των εντάσεων και των ρυθμών. Και τέλος ασκήσεις διάκρισης του ύψους του ήχου.

8. Ιωάννη Βότσου, Παιδαγωγικά και διδακτικά θέματα για παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1993

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ …

1.Francesca Happe` (1998), Αυτισμός, ψυχολογική θεώρηση, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.

2.Menreen Aeronw and Tessa Gittens (1992), Τhe handbook of autism, β’ έκδοση 1999, εκδόσεις Ratledge

3.Michael Rutter (1987), Nηπιακός αυτισμός, Ελληνικά γράμματα, Θεσσαλονίκη

4.Μαρία Χ. Παπακωνσταντίνου (2001), Αυτισμός, μια διάχυτη διαταραχή της ανάπτυξης, Εκδόσεις Λάρισα 2001, Λάρισα

5.Jannik Beyer and Lone Gmmeltoft (1988), Autism and play, Jesica Kingsley Publishers, London and Philadelphia

6.Δρα. Κωνσταντίνου Χ. Πιάνου (1988), Ψυχοκοινωνικές διαταραχές και ανάπτυξη τους, Εκδόσεις Γιάννενα, Γιάννενα

7.Χ.Σ. Ιεροδιακόνου (1991), Ψυχικά προβλήματα στα παιδιά, εκδόσεις Μαστορίδη, Θεσσαλονίκη

8.Εγκυκλοπαίδεια Υγεία (1993), Εκδόσεις Δομική Γκούμας- Κωτσιόπουλος, Τέταρτος τόμος, κεφάλαιο τρίτο, σελ.670

9.Kathleen Ann Quill (1995), Διδάσκοντας αυτιστικά παιδιά, Εκδόσεις Έλλην , Αθήνα

10. Ιωάννη Βότσου ( 1993), Παιδαγωγικά και διδακτικά θέματα για παιδιά με “ειδικές” εκπαιδευτικές ανάγκες, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη

11.Αλκηστις Κοντογιάννη (2000), Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση, Εκδόσεις Ελληνικά γράμματα, Αθήνα.

12.Απόστολος Μαγουλιώτης (2000), Κατασκευές, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.